ترازهای لیزری ابزارهایی هستند که با نور دیداری و بی‌خطر لیزر کار می‌کنند و هم‌گام با بهبود فناوری بسیار دقیق‌تر، کوچک‌تر، کابرپسندتر و به‌صرف‌تر شده‌اند. زمانی چنین ابزارهایی تنها در صنعت ساختمان‌سازی به کار می‌رفت ولی اکنون از ترازهای لیزری که کار دو یا سه نفر نیرو را به یک نفر کاهش می‌دهد در قراردادهای کوچک و بزرگ بهره‌برداری می‌شود. حتی در صنعت هوایی و کشتی‌رانی، ترازهای لیزری در مقایسه با نقشه‌های اتوکد موجود، پاسخی لحظه‌ای فراهم می‌کنند به گونه‌ای که در آینده نزدیک جای‌گزین روش‌های کنونی خواهند شد.
برخی ترازهای لیزری دارای فناوری بلوتوث برای تَرابُرد و انتقال اندازه‌های برداشت شده به رایانه‌های دستی می‌باشند که اطلاعات مکانی را به نقطه نشان می‌دهند. انواع خودتَراز و گزینه‌های دورپا (remote control) نیز در حال پیش‌رفت‌اند و هم‌گام با کاهش بها، این ابزارها هر چه بیش‌تر جای خود را در جعبه ابزارها باز می‌کند.
این ابزار هم‌چنین در زمان کاربرد ابزارهای دیگری هم‌چون انواع تفنگ میخکوب، میخ و چاشنی همانند تفنگ میخکوب بتن، تفنگ میخکوب آهن، میخ و چاشنی بتن، میخ و چاشنی آهن تسهیل‌گر ترازسازی است.
انواع تراز لیزری و کاربرد آن‌ها
1- دسته‌بندی ترازهای لیزری از دید تنظیم
تراز لیزری دستی (manual laser level)
تراز لیزری دارای حباب یا حباب‌هایی است که با تنظیم آن در وسط جایگاه‌های ترازشونده، دستگاه تراز می‌گردد. ارزان‌ترین نوع تراز لیزری است و کار کردن با آن از دیدگاه نگه‌داشتن تعادل و تراز در تکان‌های ناشی از وزش باد در ساحل و دریا و یا لرزش زمین در مناطقی هم‌چون حریم راه و راه‌آهن تا اندازه‌ای دشوار است چرا که پیوسته بایستی مراقب تراز بودن دستگاه بود و با برهم‌خوردن تراز آن را دوباره با دست تنظیم کرد.
ترازهای لیزری خودتراز (self-levelling laser level)
با گذاشته شدن بر یک سطح صاف، به طور خودکار تراز می‌شود.
2- دسته‌بندی ترازهای لیزری از دید کارکرد
تراز لیزری نقطه‌ای یا شاقولی (dot laser level; spot laser level; plumb laser level)
ارزان‌ترین و آسان‌ترین تراز لیزری است که بسیار دقیق می‌باشد. با انداختن تک‌نقطه یا چندنقطه ـ عمدتا سه‌نقطه (3-spot) و پنج‌نقطه (5-spot) ـ به عنوان نقاط مرجع بر دیوار یا سطح (محیط دو بعدی) کار می‌کند. گونه سه‌نقطه‌ای، سه نقطه برای شاقول‌سازی و بالا و پایین و روبه‌رو نمایی می‌اندازد و گونه پنج‌نقطه‌ای افزون بر این سه نقطه دو نقطه در دو سوی چپ و راست این سه نقطه می‌اندازد. برای شاقول کردن دیوار و تیرآهن و لوله‌هایی که از کف می‌گذرند، بسیار مناسب است و در چهارچوب‌سازی، دالان‌ها و کانال‌های تهویه هوا، کارهای برقی، و کارگذاری و نصب انواع دستگاه‌ها و داربست‌گذاری در هر دو محیط بسته و باز کاربرد دارند. ترازهای لیزری نقطه‌ای یا شاقولی 5 تا 20 متر لیزر می‌اندازند. بهای آن‌ها در بازه 20 تا 500 دلار می‌باشد.
تراز لیزری خطی (line laser level)
کاربردی‌ترین تراز لیزری که عمدتا برای کارگزاری کابینت، کمد، قفسه، کاشی‌کاری، سقف کاذب، ترازهای ابتدایی، لبه‌ها، مرزهای حاشیه‌ای و دیگر طرح‌های درون‌ساختمانی به کار می‌رود. با انداختن تک‌خط یا خطوط متقاطع سبز یا سرخ به عنوان مرجع بر دیوار یا فضا (محیط سه‌بعدی) کار می‌کند و تنها به یک سو لیزر می‌اندازد. معمولا در اندازه‌های کوچک همراه و دستی می‌باشند که حتی بر نردبان، خَرَک، میز، میله چوبی و … گذاشته می‌شوند و از کف تا سقف را پوشش می‌دهد و می‌تواند خطوط لیزری ایستاده یا خوابیده بیندازد. برخی گونه‌های آن از فناوری نور چشمک‌زن که در فضاهای بسته پرنور و درخشان کمک‌کننده‌اند، بهره می‌برند. شایان گفتن است که لیزرهای سبز در پی طول موج بلندتر هم دید بهتری در چشم انسان دارند، هم در روشنایی روز در محیط باز بهتر دیده می‌شوند و هم در هوای تیره و تار تا بیش از 30 متر دید دارد. البته لیزر سبز بیش‌تر از لیزر سرخ باتری مصرف می‌کند. ترازهای لیزری خطی در فضاهای باز همانند مزارع و عرشه کشتی‌ها نیز به کار می‌رود. بهای آن‌ها در بازه 40 تا 600 دلار می‌باشد.
2-3- تراز لیزری چرخشی (rotary laser level)
فراگیرترین و دقیق‌ترین تراز لیزری برای همه گونه طرح‌های ساخت و ساز است که عمدتا از سوی افراد حرفه‌ای به کار می‌رود و به شیوه گردشی و بسته به مدل، خط لیزر را در درجات گوناگون تا 360 درجه پیرامونی می‌اندازد. تقریبا در همه گونه کار ساخت و ساز از هموارسازی تا کشیدن نقشه اولیه و سنگ‌تراشی کاربرد دارد و ابزاری آرمانی برای تراز کردن جاده، خاک‌برداری، خاک‌ریزی، پی‌کنی، پی‌ریزی، و لوله‌گذاری است.
لیزرهای چرخشی در دو دسته تک‌شیب (single-slope) و دوشیب (dual-slope) هستند که دسته تک‌شیب در راستای محور X و دسته دوشیب در هر دو راستای X و Y کار می‌کند. ترازهای لیزری چرخشی از ترازهای خطی کمی بزرگ‌تر اند و بر روی سه‌پایه‌های استوار نقشه‌برداری گذاشته می‌شوند. برخی از آن‌ها حتی نیاز به پایه ندارند و مستقیم بر روی سطوح گذاشته می‌شوند یا امکان گذاشتن بر پایه‌هایی که اجازه کار بر صفحات عمودی را می‌دهند؛ دارند.
البته پاره‌ای از آن‌ها چنان سنگین‌اند که نیاز به کار گذاشتن بر روی سکو و یا حتی تراکتور دارند. بیش‌تر ترازهای لیزری چرخشی در فضاهای بسته به خوبی کار می‌کنند ولی بیش‌تر برای فضاهای باز و فضاهای بسته بسیار بزرگ به کار می‌رود. ترازهای لیزری تا بیش از 50 متر لیزر می‌اندازند و از آن جا که در روشنایی روز، چشم انسان توانایی دیدن نور لیزر در فاصله بیش از چند متر را ندارد، در فضاهای باز نیاز به شناساگر (detector) لیزر و گیرنده (receiver) لیزر است. بهای آن‌ها در بازه 250 تا 2000 دلار می‌باشد.
2-4- تراز لیزری ترکیبی (combination laser level)
گران‌ترین تراز لیزری و بهترین گزینه برای افراد حرفه‌ای که در طیف گسترده‌ای از طرح‌ها از کوچک تا بزرگ کار می‌کنند و به سادگی میان نقاط، خطوط و یا هر دو حالت نقطه و خط تغییر وضعیت دهند. برق‌کارها و شاقول‌کارها ترازی لیزری ترکیبی را در کارهای بی‌شماری هم‌چون کارگذاری چراغ، پریز، سیم‌های برق و لوله‌ها به کار می‌برند. تراز لیزری ترکیبی، همان گونه که از نامش پیدا است ترکیبی از انواع ترازهای لیزری است و هر دو لیزر نقطه‌ای و خطی را هم‌زمان یا جداگانه می‌اندازد. شناساگر نقطه‌ای تا بیش از 45 متر و شناساگر خطی تا بیش از 50 متر لیزر می‌اندازد.
سوالات متداول
کاربرد تراز چیست؟
هر چه بخواهید کار بگذارید از یک طاق‌چه کوچک شیشه‌ای تا ساخت بزرگ‌ترین سدها باید تراز شود تا فرو نریزد! چون خشت اول چون نهد معمار کج، تا ثریا می‌رود دیوار کج!
تفاوت تراز دستی و تراز خودتراز چیست؟
هر دو حباب دارند. تراز دستی را خودتان باید با چشم تراز کنید و هر دَم چشم بیندازید که در تراز باشد ولی تراز خودتراز همواره در تراز است.
کدام تراز مناسب است؟
اگر تازه‌کار هستید؛ بسته به مهارتتان، ارزان‌ترین تراز دستی و یا ارزان‌ترین تراز خودتراز را بخرید ولی اگر حرفه‌ای هستید بسته به نوع کار و تعداد دریافت کار، از همان آغاز از پرداخت هزینه دریغ نکنید و بهترین را بگیرید حتی اگر گران‌ترین باشد.
یک فرد حرفه‌ای تراز چرخشی بخرد یا تراز ترکیبی؟
هر دو مناسب اند ولی اگر تراز چرخشی کارتان را راه می‌اندازد، با توجه به بهای کم‌تری که دارد می‌توانید از پرداخت هزینه بالاتر برای تراز ترکیبی صرف نظر کنید.
تراز با لیزر سرخ بخریم یا لیزر سبز؟
اگر محل کارتان دست‌رسی به شهر دارد، تذراز با لیزر سبز که دید بهرتی دارد بخرید ولی اگر روزها در مناطق دوردست کار می‌کنید و به بازار دست‌رسی ندارید، با توجه به مصرف باتری کم‌تر، تراز با لیزر سرخ بخرید.